پدیدارشناسی نقش های جنسیتی زنان خانه دار در مواجهه با شبکه های اجتماعی مجازی

اخلاصی, ابراهیم; غیاثوند, احمد; حسینی, سیده حمیده

doi:10.22059/gmj.2023.355124.1295

پدیدارشناسی نقش های جنسیتی زنان خانه دار در مواجهه با شبکه های اجتماعی مجازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی

² دانشیار جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی

³ دانش آموخته کارشناسی ارشد جامعه شناسی

10.22059/gmj.2023.355124.1295

چکیده

پیدایش، و تحولات مندرج در شبکه‌های اجتماعی مجازی، موجد پدیداری نقش‌های جنسیتی متمایز در میان زنان شده است. مصرف فضای مجازی، قرین با تکوین فرصت‌ها و تهدید‌ها برای زنان بوده است. هدف مطالعه، توصیف تجربه نقش‌های جنسیتی زنان خانه‌دار در مواجهه با شبکه‌های اجتماعی مجازی، و کاوش پیرامون بسترهای گوناگون ناظر بر آن تجربه با استفاده از رویکرد پدیدارشناسی توصیفی است. سؤال اصلی عبارت است از: نقش‌های جنیستی در مواجهه با شبکه‌های اجتماعی مجازی چگونه تجربه می-شود؟» زنان متأهل 28 تا 56 ساله شهر ری، انتخاب‌شده به صورت هدفمند، و مبتنی بر معیارهای شمول، آگاهی‌دهندگان پژوهش بودند. داده‌یابی بر پایه بیست مصاحبه نیمه‌ساختار‌یافته، و کاوش در تجربیات با استخدام روش کلایزی صورت گرفت. پرسش پژوهش در قالب 3 مضمون نهایی «زناشویی فراواقعی‌شده»، «همسری آنلاین» و «مادری نرم‌افزارانه عاطفت‌کیش» پاسخ داده شد. مضامین ده‌گانه اصلی مشتمل بر «استثمارشدگی خیره به فراواقعیت جنسی در سکوت»، «خیانت‌هراسی آنلاینی»، «سودای مانکن‌بودگی زن»، «اشتراک آگاهی جنسی و لذت زناشویی»، «تدبیر آنلاین منزل»، «سوژگی رؤیت‌پذیر»، «هم‌بودگی بیم، امید و بازاندیشی در زیست مجازی»، «حکمرانی مادری آنلاین، احتضار مادری مألوف»، مادرمعلمیِ امدادگرانه» و «مادری هراسناک» بودند. مضامین مذکور وجوه سازنده تجربه نقش‌های جنسیتی در حوزه-های زناشویی، همسری و مادری را بازنمایی می‌کنند. در بخش یافته‌ها، مضامین اصلی، با ارجاع به گزیده-های مصاحبه‌ای متناظر با آن‌ها در حوزه‌های فوق‌الذکر مورد تحلیل قرار گرفته است. نتیجه‌گیری مقاله ناظر بر ارائه صورتبندی تفسیری راجع به مسأله پژوهش با عطف نظر به پیشینه پژوهش، چارچوب مفهومی و یافته‌های تجربی در تجریدی‌ترین وجه ممکن است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

شبکه های اجتماعی

عنوان مقاله [English]

Phenomenology of Women Gender Roles in their approaching virtual social networks

نویسندگان [English]

Ebrahim Ekhlasi ¹
Ahmad Ghiyasvand ²
Hamideh Hosseini ³

¹ Assistant Professor of Sociology,ATU

² Associate Professor of Sociology, ATU

³ MA of Sociology

چکیده [English]

Genesis as well as consequent transformations happened in virtual social networks has contribution in emergence of distinct gender roles among women. Cyberspace consumption has been associated with opportunities and threats for women. The purpose of the study is to describe the experience of housewives’ gender roles as well as investigation of backgrounds relating to mentioned experience through implementation of descriptive phenomenology as the research method. The main question is how the gender roles is experienced by housewives while approaching virtual social networks. Married women of 28–56-year-old living in Shahr-e-Rey were selected purposefully on the basis of predetermined inclusion criterion as the research informants. Data seeking has been done through twenty semi structured interviews. Data analysis and exploration in participants’ experiences was done on the basis of employment of Collaizi method. Research question mentioned above was answered in the form of 3 final themes including Hyper-realized matrimony, online spousal, and software-oriented emotional motherhood. Other ten main themes in this regard included sexual hyperreality- based exploited in silence, online infidelity phobia, being mannequin desire, sexual conscious and pleasure sharing, online household management, visible state of being subject, state of intertwined fear, hope and reflexivity in virtual life, online motherhood governance, dying traditional motherhood, helpful teacher-mother and dreadful motherhood. The above stated themes represent various dimensions of experience related to gender roles in three scopes of matrimony, spousal arrangements as well as motherhood. Interpretative analysis of main discovered themes has been provided with special reference to selected statements of informants expressed in semi-structured interviews. The conclusion of present paper has been interpretatively articulated on the basis of the highest level of abstraction with reference to research conceptual framework, review of previous related studies and empirical findings of the current research as well.

کلیدواژه‌ها [English]

Gender Roles
Phenomenology
Network Society
Information Technology (IT)
Virtual Social Networks

مراجع

احمدی، حبیب، دل‌آور، مریم‌سادات و بهمنی، لیلا (1391)، تأثیر استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی بر هویت اجتماعی جوانان؛ مطالعه موردی شهر شیراز. فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی شوشتر، 2(21)، 15-33

اخوان‌ملایری، فائزه، نوغانی، محسن و مظلوم خراسانی، محمد (1393). شبکه‌های اجتماعی مجازی و شادکامی. رسانه و فرهنگ، 2، 1-24

بروجردی علوی، مهدخت و شمسی، آزاده (1394). نقش ماهواره در تغییر تصور ذهنی جوانان تهرانی از ازدواج. مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی (مطالعات راهبردی جهانی شدن). 6(19)، 263-287

بهار، مهری، و بیژنی، محمدجواد (1398). رسانه‌های اجتماعی و هویت جهانی، مطالعه پلتفرم اینستاگرام. مجله جهانی رسانه، 2(28)، 53-76

بهشتی، سید صمد، حیدری، آرمان و مدبرنژاد، عاطفه (1400). مدل‌سازی تأثیر رسانه‌ها بر انتظارات نقش جنسیتی مورد مطالعه: افراد 15 سال به بالای شهر یاسوج. پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 10(2)، 73-98.

پولادی، کمال (1382). عصر اطلاعات و پیدایش جامعه شبکه‌ای. کتاب ماه علوم اجتماعی، 38-47

تبریزی، منصوره. (1398). رابطه رسانه‌ای شدن زندگی روزمره و سلامت خانواده. مطالعات رسانه‌های نوین، 18، 167-202

جلایی‌پور، حمیدرضا و اخلاصی، ابراهیم (1391). گرایش زنان به آموزه‌های گفتمان روشنفکری؛ مورد مطالعه: زنان 18-40 سال شهر شیراز. مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 28، 11-34.

جوانی، وجیهه، آقاجانی فرشته و عالمی، مینا (1401). تأثیر رسانه‌ها بر کلیشه‌های جنسیتی در ورزش زنان. زن در فرهنگ و هنر، 14(1)، 57-72.

خانزاده، عباسعلی، ولی‌نژاد فومنی، زهرا، و خداکرمی، فائزه (1398). کیفیت زندگی، عملکرد خانواده و سبک زندگی زنان متأهل کاربر و غیرکاربر شبکه‌های اجتماعی. علوم روان‌شناختی، 18(73)، 39-43.

دارابی، مسعود و کلاشلو، حسن (1395). مطالعه تأثیر شبکه‌های اجتماعی و مکانیسم تأثیرگذاری آن بر ارزش‌های خانواده؛ مورد مطالعه: جوانان شهر تهران. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 15(33)، 1-42.

دل‌آور، مریم‌سادات و احمدی، حبیب (1391). رابطه استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی بر میزان ارتباط با جنس مخالف. علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 1-24.

رحیمی، محمد، شکربیگی، عالیه، ساروخانی، باقر، و حضرتی صومعه، زهرا (1396). بررسی جامعه‌شناختی رابطه شبکه‌های اجتماعی مجازی و تغییرات جاری در خانواده‌ها. پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 96(8)، 145-169 .

روشه، گی (1380). تغییرات اجتماعی. ترجمه منصور وثوقی. تهران: نشر نی.

رهبر مهرپو، بهناز، رشیدی، احتشام، و دانایی، ابوالفضل (1401). مدل‌سازی تأثیر رسانه‌های اجتماعی در بازنمایی هویت ایرانی– اسلامی زنان. مطالعات رسانه‌های نوین، 8(31)، 109-141.

ریتزر، جورج (1374). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر علمی.

زارع، زهرا، دشتیانه، سوده، زارع، شیوا (1399). تغییر نگرش نسبت به تابوی قاعدگی از جوامع بدوی تا عصر رسانه (مطالعه مروری سیستماتیک). خانواده و سلامت جنسی، 1(2)، 39-50

زندیه، زهره، خانیکی، هادی، وکیا، علی اصغر (1398). طراحی و ارزیابی الگوی کارکردهای متنوّع شبکه‌های اجتماعی مجازی در ارتباطات میان‌فرهنگی قومی (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه‌های تهران). مجله جهانی رسانه، 14(2)، 77-105.

ظهیری، صمد (1397). جامعه شبکه‌ای و تروریسم مجازی. فصلنامه سیاست، 48(2)، 413-431.

عبادالهی نوراله، چشمه سهرابی مظفر، نوشین فرد فاطمه (1393). تحلیل عوامل فناورانه مؤثر بر پذیرش فناوری بر اساس نظریه اشاعه نوآوری راجرز: مورد پژوهشی نرم‌افزار نمایه نشریات. دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)، 26(7)، 79-91.

عطاران، بردیا، و برزویی، محمدرضا (1397). هویت‌شناسی رسانه‌های جدید ارتباطی و تأثیر آن بر آموزش مفاهیم دینی در چارچوب ایده رسانه‌های سرد و گرم مک‌لوهان. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی ظرفیت شناسی و تأثیر گذاری فضای مجازی در ارتقای آموزش‌های دینی، 61-85.

غفاری، غلامرضا و ابراهیمی لویه، عادل (1384). جامعه‌شناسی تغییرات اجتماعی. تهران: آگرا: لویه.

کنعانی، محمد امین، حمیدی فر، مهدی، و قربانی، ابوذر (1396). بررسی تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر هویت جنسیتی مادران و دختران: مطالعه‌ای در شهر رشت. توسعه اجتماعی، 11(3)، 97-128.

لادریر، ژان (1380). رویارویی علم و تکنولوژی با فرهنگ‌ها. ترجمه پروانه سپرده. تهران: مؤسسه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

محمدی، جمال، خالق‌پناه، کمال، و غلامی، الهه (1395). تجربه مصرف شبکه‌های اجتماعی؛ مورد مطالعه: شبکه اجتماعی بی‌تاک. تحقیقات فرهنگی ایران، ۴ (۳۶)، 59-88.

محمودی، یسری، محدثی گیلوایی، حسن، و تاج‌الدین، محمدباقر. (1396). مطالعه جامعه‌شناختی دلایل و پیامدهای جراحی‌های زیبایی زنان و مردان ساکن شهر تهران. مطالعات راهبردی زنان، 20(77)، 139-167.

مددپور، محمد (1383). جامعه شبکه‌ای از نگاه دو متفکر معاصر: مانوئل کاستلز و کوین کلی. کتاب ماه علوم اجتماعی، 26-41.

Davis, F. (1989). Perceived ease of use and user acceptance of information technology. MIS Quarterly, 13(3), 319-339.

Gaia, A. C. (2013). The role of gender stereotypes in the social acceptability of the expression of intimacy. The Social Science Journal, 50, 591– 602.

Goffman, Erving (1979). Gender Advertisements. London: Red Globe Press

Lindsey, Linda (2014). Gender Roles: Sociological Perspectives. London: Routledge.

Lull, James (1980). The Social Uses of Television. Human Communication Research, 6(3) ، 197–209. Doi:10.1111/j.1468-2958. 1980.tb00140. x.

Rogers, E.M. (1995). The Diffusion of Innovations. 4th Edition. New York. NY. Free Press

Vankatesh, V., Morris, M., Davis, G. Davis, F (2003). User acceptance of computer technology: A comparison of two theoretical models. Management Science, 35(8), 982-1003.